माप और तौल का सूत्र | Maths Formula | measure and weigh Formulas

इसमें हम जानेंगे माप और तौल का सूत्र | Maths Formula | measure and weigh Formulas के बारे में, ये जानकारी सभी class के लिए है यानि ये Maths Formula BSEB Class 1 to 12 with PDF या measure and weigh Formulas या किसी की exam के लिए यह जानकारी महत्वपूर्ण है।

जाने-CLASS – 12 Solution

                 

❝  माप और तौल का सूत्र | Maths Formula  ❞

  लंबाई की अंग्रेजी माप ❞

12 इंच = 1 फीट [ इंच (“)  फीट (‘)]

3 फीट =  1 गज

⇒ 22 गज =  1 चेंन

11/2 गज = 1 पोल या  रूड

40 पोल =  1 फलांग

⇒ 10 चेन = 1 फलांग

8 फलांग = 1 मील

80 चेन = 1 मील

1760 गज = 1 मील

3 मील = 1  लीग

 ❝  लंबाई की माप  ❞

10 मिलीमीटर =  1 सेंटीमीटर

 10 सेंटीमीटर = 1 डेसीमीटर 

10 डेसीमीटर =  1 मीटर

10 मीटर =  1 डेकामीटर

10 डेकामीटर = 1 हेक्टोमीटर 

 10 हेक्टोमीटर = 1 किलोमीटर 


    ❝ मात्रा की माप  ❞

⇒ 10 मिलीग्राम =  1 सेंटीग्राम

⇒ 10 सेंटीग्राम =  1 डेसीग्राम

⇒ 10 डेसीग्राम =  1 ग्राम

⇒ 10 ग्राम =  1 डेकाग्राम

⇒ 10 डेकाग्राम =  1  हेक्टोग्राम

⇒ 10  हेक्टोग्राम = 1 किलोग्राम

⇒ 100  किलोग्राम = 1 क्विंटल

⇒ 10  क्विंटल = 1 टन

 ❝ क्षेत्रफल की माप

1 मीटर = 100 सेंटीमीटर

100  मीटर = 1  किलोमीटर

100 वर्ग मिलीमीटर = 1  वर्ग सेंटीमीटर

100  वर्ग सेंटीमीटर = 1  वर्ग डेसीमीटर

100  वर्ग डेसीमीटर =  1 वर्ग मीटर

100  वर्ग मीटर = 1 वर्ग  डेकामीटर = 1 आर

100  वर्ग किलोमीटर = 1  मिरिया मीटर


             आयतन की माप 

⇒ 100  घन मिलीमीटर = 1  घन सेंटीमीटर

⇒ 1000  घन सेंटीमीटर = 1  घन डेसीमीटर

⇒ 1000  घन डेसीमीटर = 1  घन मीटर

⇒ 1000  घन मीटर = 1 घन डेकामीटर

⇒ 1000 घन डेकामीटर = 1 घन हेक्टोमीटर

⇒ 1000 घन हेक्टोमीटर = 1 घन किलोमीटर

 तरल पदार्थ में आयतन की माप ❞

⇒    10 मिलीमीटर = 1 सेंटीलीटर 

⇒   10 सेंटीलीटर = 1 डेसीलीटर

⇒ 10 डेसीलीटर = 1 लीटर 

⇒ 10 लीटर = 1 डेसीलीटर

⇒ 10 डेसीलीटर = 1 हेक्टोलीटर 

10 हेक्टोलीटर = 1 किलोलीटर


       अंग्रेजी एवं मैट्रिक मापों में संबंध ❞

1 इंच = 2.54 सेमी॰

1 सेमी॰ = 0.3937 इंच

1 फीट = 0.3048 मीटर

1 गज = 0.914399 मीटर

⇒ 1 मील = 1.6093 किलोमीटर

1 मीटर = 39.37 इंच = 3.2802 फीट = 12/11 गज

1 डेसीमीटर = 4 इंच (लगभग)

1 किलोमीटर = 5/8 मील (लगभग) =  0.6214 मील = 1093.6133 गज


  ❝  प्रचलित समय सारणी (अंतरराष्ट्रीय) ❞

60 सेकंड = 1 मिनट

60  मिनट = 1 घंटा

24  घंटा = 1 दिन

⇒ 7  दिन = 1  सप्ताह

⇒ 15 दिन =  1 पक्ष

⇒ 30 दिन = 1 महीना

365 दिन = 1 वर्ष

⇒ 52 सप्ताह = 1 वर्ष

⇒ 12 महीना = 1 वर्ष

12 वर्ष = 1 युग

10 वर्ष = 1 दशक

100 वर्ष = 1 शताब्दी 

⇒  366 दिन = 1 लीप वर्ष


 ब्रिटिश या अंग्रेजी प्रणाली ❞

⇒ 16 ड्राम – 1 औंस

⇒ 28 पौण्ड – 1  क्वार्टर

⇒ 20 हंडरवेट – 1 टन

⇒ 2240 पौण्ड – 1 टन 

⇒ 12 माशे – 1 तोला

⇒ 16 औंस – 1 पौंड

⇒ 112 पौण्ड – 1 हंडरवेट


☀ द्रव पदार्थों के माप की तालिका – द्रव पदार्थों के माप की इकाई 1 लीटर है जो उस घन का घनत्व है जिसकी प्रत्येक भुजा 1 डेसीमीटर है.

⇒ 1 डेकालीटर –  10 लीटर

⇒ 1 हेक्टोलीटर – 100 लीटर

⇒ 1 लीटर – 0.22 गैलन

⇒ 1 पौण्ड – 20 शिंलिग

⇒ 1 मीटर – 39.37 इंच

⇒ 1 इंच – 2.54 सेमी

⇒ 1 किमी – 5/8 मील

⇒ 16 औंस – 1 पाउण्ड

⇒ 20 हंडरवेट – 1 टन = 2240 पाउण्ड

⇒ 1 स्टोन – 14 औंस

⇒ 1 फ्लौरिन – 2 शिंलिग    

⇒     28 पाउंड –  1 क्वार्टर

⇒     4 क्वार्टर – 1 हंडरवेट

⇒     1 डेसीलीटर – 1/10 लिटर

⇒     1 सेण्टीलीटर – 1/100 मिलीलिटर

⇒     1 मिलीलीटर – 1/1000 लिटर

⇒        1 गैलन – 4.546 लिटर

⇒        1 शिंलीग – 12 पैंस

⇒      1 हंडरवेट – 112 पाउण्ड

⇒   1 क्राउन – 5 शिंलिग  

⇒   1 सावरन – 20 शिंलिग = 1 पाउण्ड

⇒   1 गिनी – 21  शिंलिग


 क्षेत्रफ़ल की तालिका – क्षेत्रफल की ईकाई 1 एयर हैं जो उस क्षेत्र का क्षेत्रफल हैं, जो 10 मीटर लम्बा तथा 10 मीटर चौंड़ा हैं 

⇒ 1 एयर = 100 वर्ग मीटर

⇒ 1 डेकाएयर = 10 एयर

⇒ 1 हेक्टोएयर = 100 एयर

⇒ 81/2 एयर = लगभग 1 एकड़

⇒ 1 वर्ग मीटर = 1.20 वर्ग गज

⇒ 1 वर्ग किमी = 0.39 वर्ग मील

⇒ 1 डेसीएयर = 1/10 एयर

⇒ 1 सेण्टीमीटर = 1/100 एयर =  वर्ग मीटर

⇒ 1 वर्ग गज = 0.84 वर्ग मीटर

⇒ 1 वर्ग मील = 2.59 किमी


☀ क्षेत्रफल परिवर्तन सारणी

⇒ 1 वर्ग इंच = 6.451 वर्ग सेमी

⇒ 1 वर्ग गज = 0.83  वर्ग मीटर

⇒ 1 वर्ग फुट = 929.03 वर्ग सेमी

⇒ 1 वर्ग सेमी = 0.155  वर्ग इंच

⇒ 1 वर्ग मीटर = 1.188 वर्ग गज

⇒ 1 वर्ग मिली मीटर = 0.00155 वर्ग इंच

⇒ 1 वर्ग डेका मीटर = 15.50 वर्ग इंच

⇒ 1000 घन मिमी = 1 घन सेमी

⇒ 1000 घन सेमी = 1 लिटर

⇒ 1000 लिटर = 1 घन लिटर

⇒ 1000 लिटर = 1 किलोलीटर

⇒ 1 घन सेमी पानी = 1 ग्राम

⇒ 1 लिटर जल का भार = 1 किलोग्राम


⇒     1 घन फुट = 6.25 गैलन

⇒     1 घन फुट पानी का भार = 62.5 पाउण्ड

⇒     118 घन फुट = 1 को

⇒     27 घन फुट = 1 घन गज

⇒    1728 घन इंच = 1 घन फुट

⇒   1 गैलन पानी का वजन = 10 पाउण्ड


☀ आयतन परिवर्तन सारणी                   

⇒ 1 घन इंच = 16.39 घन सेमी               

⇒ 1 घन फुट = 28.32 लिटर                   

⇒ 1 घन गज = 0.764 घन मी                  

⇒ 1 घन फुट = 0.0283 घन मी                

⇒ 1 घन सेमी = 0.061 घन इंच                

⇒ 1 घन मी = 35.314 घन फुट               

              = 1.308 घन गज                         

              =  6102 घन इंच


☀ तौल की परिवर्तन सारणी

⇒ 1 पौण्ड = 454 ग्राम

⇒ 1 पौण्ड = 0.454 किग्रा

⇒ 1 औंस = 28.35 ग्राम

⇒ 1 तौला = 11.66 ग्राम

⇒ 1 सेर = 930  ग्राम

⇒ 1 टन = 1016.65 किग्रा

⇒ 1 मन = 37.32 किग्रा

⇒ 1 टन = 1.02

⇒ 1 किग्रा = 2.2 पौण्ड                         

⇒ 1  ग्राम = 0.09 तोला                         

⇒ 1 किग्रा = 1.07 सेर = 86 तोला            

⇒ 1 मीट्रिक टन = 0.948 टन = 26 मन 

⇒ 1 क्विंटल = 2.68 मन 


☀     संख्या की गणना सारणी

⇒     12 ईकाई = 1 दर्जन

⇒      12 दर्जन = 1   = 144 ईकाई

⇒       20 ईकाई = 1 कोड़ी 

⇒      24 ताव कागज = 1 दस्ता या जिस्ता

 ⇒       20 दस्ता = 1 रिम

⇒       20 रिम = 1 

⇒       16 ईकाई = 1 सीढी

⇒        4 ईकाई = 1 गण्डा


 भारतीय लम्बाई प्रणाली

⇒ 72 बिन्दु या 3 लम्बे = 1 इंच

⇒ 9 इंच = 1 बालिश्त या बिस्ता

⇒ 18 इंच = 1 हाथ

⇒ 2 हाथ = 1 गज

⇒ 9/4 इंच = 1 गिरह

⇒ 4 गिरह = 1 बालिश्त

⇒ 16 गिरह = 1 गज 

⇒ 22 गज = 1 जरीब या चैन

⇒ 100 कड़ी = 1 जरीब या चैन


☀ ❝ उ॰ राज्य की भूमि नापने की रीति ❞

⇒ 1 लाठा = 76 इंच 

⇒ 20 अनवाँसी = 1 कचवाँसी

⇒ 20 विश्वाँसी = 1 विश्वा = 500 वर्ग हाथ

⇒ 20 विश्वा = 1 बीघा = 3025  वर्ग हाथ

⇒ 8 बीघा = 5 एकड़


☀ बंगाल राज्य की भूमि नापने की रिति

⇒ 1 वर्ग हाथ = 1 गण्डा                                     

⇒ 20 गण्डा = 1 छटांक = 5 वर्ग गज                   

⇒ 20 काठा = 1 बीघा                                      

⇒ 16 छटांक = 1 काठा                                   

⇒ 121 बीघा = 40 एकड़

⇒ 1 एकड़ = 3 बीघा 8 छटांक


☀ पंजाब राज्य की भूमि नापने की रीति

⇒ 1 करम = 3 हाथ                                      

⇒ 9 वर्ग करम = 1 मरला = 9 सरसाई

⇒ 20 मरला = 1 कनाल

⇒ 4 कनाल = 1 बीघा या 1620 वर्ग गज

⇒ 2 बीघा = 1 घूमा


 एस º आई º  प्रणाली के अपवर्त और उनके अर्थ

ऐक्सा (exa) = 1018डेसी (deci) = 10-1
पेटा (peta) = 1015  सेन्टी (centi) = 10-2
टेरा (tera) =  1012मिली (milli) = 10-3
गीगा (gga) =  109माइक्रो (micro) = 10-6
मेगा (mega) = 106  नैनो (nano) = 10-9
किलो (kilo) =  103 पिको (pico) = 10-12 
हेक्टो (hecto) = 102 फेम्टो (femto) = 10-15
डेका (deca) =  101आटो (atto) = 10-18
SI प्रणाली के अपवर्त और उनके अर्थ

18 thoughts on “माप और तौल का सूत्र | Maths Formula | measure and weigh Formulas”

Leave a Comment

%d bloggers like this: